Kredyty we frankach szwajcarskich są przedmiotem wielu sporów i problemów prawnych. Jednym z głównych zagadnień, które pojawiają się w tych sprawach, jest kwestia rozliczenia wzajemnych roszczeń banku i kredytobiorcy w przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytowej. W tej dziedzinie funkcjonują dwie teorie – teoria salda i teoria dwóch kondykcji. W dalszej części artykułu omówimy oba teoria, przedstawimy ich istotę oraz wpływ na rozstrzyganie sporów.
Teoria salda
Teoria salda zakłada, że w przypadku unieważnienia umowy kredytowej, rozliczenie wzajemnych roszczeń pomiędzy bankiem a kredytobiorcą powinno odbyć się poprzez odjęcie świadczenia wzajemnego od wzbogacenia. Oznacza to, że obowiązek zwrotu obciąża jedynie tę stronę, która uzyskała większą korzyść, a zwrot obejmuje tylko nadwyżkę wartości. Innymi słowy, jeśli kredytobiorca wpłacił bankowi więcej niż otrzymał w formie kredytu, to bank powinien zwrócić mu powstałą nadwyżkę. Natomiast jeśli wpłaty kredytobiorcy są mniejsze od udzielonego przez bank kapitału, to sąd nie przyznaje żadnej kwoty kredytobiorcy, ponieważ nadal pozostaje on dłużnikiem banku.
Teoria salda ma swoje podstawy w Kodeksie Cywilnym, który mówi o potrąceniu wzajemnych roszczeń. Jednak niektórzy prawnicy i eksperci uważają, że zastosowanie tej teorii może naruszać przepisy dotyczące przedawnienia roszczeń. Ponadto, istnieje również argument, że teoria salda utrwala nieważny stosunek prawny, co nie jest celem stwierdzenia nieważności umowy.
Teoria dwóch kondykcji
Teoria dwóch kondykcji, w odróżnieniu od teorii salda, zakłada, że każde roszczenie strony powinno być traktowane niezależnie. Oznacza to, że w przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytowej, każda ze stron ma prawo do osobnego roszczenia o zwrot spełnionego świadczenia. Bank może żądać zwrotu udzielonej kwoty kredytu, a kredytobiorca może żądać zwrotu świadczeń wpłaconych na rzecz banku. Sąd rozstrzygający sprawę traktuje te roszczenia osobno i niezależnie od siebie. W praktyce oznacza to, że nawet jeśli kredytobiorca nie spłacił całej kwoty kredytu, sąd może przyznać mu roszczenie o zwrot spełnionych świadczeń, jeśli stwierdzi nieważność umowy kredytowej.
Teoria dwóch kondykcji opiera się na przepisach dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia, które pozwalają na żądanie zwrotu spełnionego świadczenia. Według tej teorii, świadczenie spełnione przez kredytobiorcę jest uznawane za nienależne i podlega zwrotowi, nawet jeśli kredytobiorca jest jednocześnie dłużnikiem banku. Bank ma prawo wystąpić z roszczeniem o zwrot udzielonej kwoty kredytu przeciwko kredytobiorcy.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego
Orzecznictwo sądów w sprawach dotyczących kredytów frankowych było niejednolite i stwarzało wiele trudności interpretacyjnych. Jednak w ostatnich latach Sąd Najwyższy podjął kilka istotnych uchwał, które miały wpływ na stosowanie teorii dwóch kondykcji.
W uchwale z 16 lutego 2021 roku (sygn. akt III CZP 11/20), Sąd Najwyższy opowiedział się za teorią dwóch kondykcji. Sąd uznał, że świadczenie spełnione na podstawie nieważnego zobowiązania jest świadczeniem nienależnym i podlega zwrotowi zgodnie z przepisami dotyczącymi bezpodstawnego wzbogacenia. Sąd stwierdził również, że postanowienia uznane za abuzywne nie wiążą kredytobiorcy od samego początku, a kredytobiorca ma prawo zdecydować, czy wyrazić zgodę na zmianę takiego postanowienia.
W kolejnej uchwale z 7 maja 2021 roku (sygn. akt III CZP 6/21), Sąd Najwyższy potwierdził swoje stanowisko z poprzedniej uchwały, podkreślając, że rozliczenie pomiędzy stronami nie może następować automatycznie, a banki muszą podjąć kroki prawne w celu odzyskania środków przekazanych kredytobiorcom.
Podsumowanie
Teoria salda i teoria dwóch kondykcji są dwoma różnymi podejściami do rozliczenia wzajemnych roszczeń banku i kredytobiorcy w przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytowej. Teoria salda opiera się na odjęciu świadczenia wzajemnego od wzbogacenia, podczas gdy teoria dwóch kondykcji zakłada traktowanie każdego roszczenia osobno. Orzecznictwo Sądu Najwyższego opowiada się za teorią dwóch kondykcji, uznając, że świadczenie spełnione na podstawie nieważnego zobowiązania jest nienależne i podlega zwrotowi. Banki muszą podjąć działania prawne w celu odzyskania środków przekazanych kredytobiorcom
